Na Zachodniopomorskim Uniwersytecie Technologicznym w Szczecinie działa Symulatorium Dostępności. To unikalna w skali kraju jednostka dydaktyczno-badawcza, pozwalająca na tworzenie i testowanie rozwiązań znoszących bariery, na które napotykają w życiu codziennym osoby ze szczególnymi potrzebami.
Ta sama uczelnia prowadzi studia podyplomowe dla specjalistów do spraw dostępności oraz opracowała aplikację służącą do audytów dostępności budynków. A przede wszystkim na co dzień dokłada wszelkich starań, żeby studentki i studenci, także ci z niepełnosprawnością, mogli poszerzać swoją wiedzę i umiejętności oraz rozwijać swoje talenty. To tylko jeden z licznych przykładów, w jaki sposób Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) inwestuje środki z Funduszy Europejskich w zapewnianie równych szans na uczelniach.
Kolejne konkursy, których ideą jest wzmacnianie dostępności szkolnictwa wyższego, zostaną ogłoszone już jesienią
Projekt poświęcony znoszeniu barier edukacyjnych, rozpoczęty w 2020 r., został wyłoniony przez NCBR w pierwszej edycji konkursu „Uczelnia dostępna”. Była to zarazem dobra sposobność do tego, żeby przeprowadzić ocenę stanu dostępności na Uniwersytecie i zaplanować, co, dlaczego, w jakiej kolejności i jak zmienić. – Wszystko zaczęło się w grudniu 2018 r., kiedy na konferencji Pełno(s)prawny Student w Krakowie przedstawiciele NCBR wprowadzili nas w tę tematykę i możliwości stworzone poprzez rządowy program Dostępność Plus. W naszych głowach zaczęły kiełkować pierwsze pomysły. Intensywnie poszerzaliśmy swoją wiedzę i nawiązaliśmy kontakty ze stowarzyszeniami działającymi na rzecz osób ze szczególnymi potrzebami oraz innymi uczelniami, żeby przypadkiem nie wyważać otwartych drzwi. Spotykaliśmy się z naszymi studentami, kadrą akademicką i pracownikami administracji, żeby ustalić stan obecny i nasze zapotrzebowanie. Pomocne okazały się także badania ankietowe. Dzięki temu kiedy NCBR ogłosiło konkurs, byliśmy gotowi – opowiada dr inż. Dominika Plust, kierowniczka projektu.
Na Uniwersytecie powstało Biuro wsparcia Osób z Niepełnosprawnością (BON)
Przypomnijmy, że przedsięwzięcie „Uczelnia dostępna”, w które zaangażowała się ponad połowa działających w Polsce szkół wyższych, pozwala na prowadzenie działań w ramach wybranych ścieżek – MINI, MIDI lub MAXI, w zależności od stopnia zaawansowania działań na rzecz dostępności. ZUT rozpoczął od zadań w ścieżce MINI i kontynuuje działania w ścieżce MIDI. Początkowo na tempo prac miała wpływ pandemia, jednak zespół projektowy się nie poddał. Na Uniwersytecie powstało Biuro wsparcia Osób z Niepełnosprawnością (BON). Mieści się ono w reprezentacyjnym, w dużym stopniu dostosowanym pod względem dostępności budynku i zatrudnia pracownika ze szczególnymi potrzebami. To od trzech lat pierwszy kontakt dla zainteresowanych studentów, doktorantów czy nauczycieli akademickich. Biuro zapewnia osobom z niepełnosprawnościami wsparcie w procesie rekrutacji, kształcenia i prowadzenia badań naukowych. Oferuje także bezpłatnie pomoc psychologiczną dla studentów i doktorantów ZUT.
W 2021 r. powołany został Zespół ds. dostępności do edukacji dla osób z niepełnosprawnością
Wdrożony został dostępny system rekrutacji na studia. Od stycznia 2024 r. planowane jest zaś uruchomienie dostępnego systemu dziekanatowego, co stanowi jeden z licznych przykładów kontynuacji działań zapoczątkowanych w projekcie. Z myślą o osobach niedosłyszących uczelnia zaopatrzyła się w przenośne systemy wzmacniające dźwięk oraz przenośne pętle indukcyjne. Odbyły się także szkolenia ze świadomości niepełnosprawności przeznaczone dla kadry zarządczej. W 2021 r. powołany został Zespół ds. dostępności do edukacji dla osób z niepełnosprawnością. W jego skład wchodzą przedstawiciele każdego z wydziałów – spośród kadry akademickiej i pracowników administracji. – Zespół ma charakter interdyscyplinarny i koncentruje się na zwiększaniu dostępności Uczelni w procesie kształcenia – wyjaśnia dr inż. Dominika Plust.
Podejmowane są także działania zwiększające dostępność cyfrową i architektoniczną
W bardziej zaawansowanej ścieżce MIDI, której realizacja jest jeszcze w toku, celem jest m.in. wzmocnienie kompetencji uczelnianej kadry. Dlatego organizowane są szkolenia specjalistyczne na temat wspierania osób z zaburzeniami psychicznymi i poznawczymi, z dysfunkcjami narządu słuchu i wzroku, a także szkolenia dotyczące standardów dostępności cyfrowej czy z podstaw polskiego języka migowego. – Chcemy, żeby nasi pracownicy nie uciekali, jak ktoś do nich zamiga, ale żeby wiedzieli, jak na proste pytania odpowiedzieć – podkreśla kierowniczka projektu. Podejmowane są także działania zwiększające dostępność cyfrową i architektoniczną. Nie każdy zdaje sobie sprawę, jakim wyzwaniem może się okazać montaż odpowiednio przystosowanej windy w zabytkowych budynkach. Ale zespół projektowy był do tego przygotowany – jeszcze przed napisaniem wniosku przeprowadzony został audyt dostępności 39 budynków należących do uczelni. Dzięki temu stało się jasne, gdzie najpilniej potrzebna jest interwencja.
Przestrzeń dostępna dla każdego
Projekt niwelowania barier w dostępie do edukacji uruchomił efekt domina. Kiedy pierwsze szlaki zostały przetarte i efekty prac zaczęły być zauważane w środowisku, naukowcy z Wydziału Architektury postanowili wykorzystać możliwości związane z projektowaniem uniwersalnym. Zakłada ono takie tworzenie produktów, usług czy elementów otoczenia, aby zapewnić dostępność dla wszystkich, z uwzględnieniem ich szczególnych potrzeb. Także w tym zakresie pomocne okazały się konkursy NCBR ogłaszane dzięki Funduszom Europejskim w ramach Programu Wiedza Edukacja Rozwój.
Szybko stało się jasne, że znoszenie barier edukacyjnych w połączeniu z projektowaniem uniwersalnym to prawdziwy gejzer pomysłów
– Konkurs „Projektowanie uniwersalne” nam, architektom, od początku wydawał się strzałem w dziesiątkę. Mogliśmy wykorzystać nasze umiejętności, żeby przeprowadzić ważną zmianę i wynieść dostępność na jeszcze wyższy poziom. A był to nasz pierwszy wniosek! – mówi dr inż. arch. Katarzyna Krasowska, kierowniczka projektu „Akademia Kształtowania Przestrzeni Dostępnej”. Szybko stało się jasne, że znoszenie barier edukacyjnych w połączeniu z projektowaniem uniwersalnym to prawdziwy gejzer pomysłów na kolejne wzajemnie się uzupełniające działania, których efekty wykraczają poza mury jednej uczelni. Stąd decyzja o włączeniu się ZUT w projekt „Uniwersyteckie Centrum Wiedzy o Dostępności w Szczecinie”. Jego celem jest podniesienie kompetencji kadr uczelni z zakresu stosowania zasad projektowania uniwersalnego w obszarze szkolnictwa wyższego.
Utworzenie Symulatorium Dostępności
To unikalne międzywydziałowe laboratorium funkcjonuje w ZUT od 2020 r. Zostało wyposażone w specjalistyczne sprzęty do symulowania niepełnosprawności ruchowych, ograniczeń związanych z wadami wzroku, ograniczeń powstających wraz z procesem starzenia. A także w urządzenia, które ułatwiają osobom ze szczególnymi potrzebami funkcjonowanie w przestrzeni.
Znajdują się tu np. specjalistyczne wózki inwalidzkie, podpórki rehabilitacyjne, wielofunkcyjne urządzenie pionizujące, różne rodzaje kul ortopedycznych, laski dla osób niedowidzących i niewidzących, wielofunkcyjny symulator starości umożliwiający symulowanie kilkunastu różnych ograniczeń wynikających z procesu starzenia, jak np. drżenie rąk. W laboratorium można również doświadczyć różnych rodzajów niepełnosprawności w wielofunkcyjnym symulatorze wirtualnej rzeczywistości oraz symulatorze poruszania się na wózku inwalidzkim.
Laboratorium służy do prowadzenia zajęć z projektowania uniwersalnego oraz szkoleń dla kadry akademickiej. Ale nie tylko
Sprzęt wspomagający codzienne życie osób ze specjalnymi potrzebami, jaki znajduje się na wyposażeniu Symulatorium Dostępności, to m.in. urządzenia typu eye-tracker służące do obsługi komputerów za pomocą wzroku. To także linijka brajlowska, elektroniczna lupa czy systemy do symulacji i analizy sił nacisku wspomagające ergonomiczne rozwiązania projektowe. Już wkrótce ten zestaw uzupełni drukarka 3D. Laboratorium służy do prowadzenia zajęć z projektowania uniwersalnego oraz szkoleń dla kadry akademickiej. Ale nie tylko – zgromadzony sprzęt jest i będzie pomocny również w realizacji przedsięwzięć naukowych prowadzonych we współpracy z innymi uczelniami oraz firmami. To np. badania dostępności różnego rodzaju rozwiązań małej architektury przygotowywanych zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego. Jak wyjaśniają liderzy projektu – dr inż. arch. Katarzyna Krasowska i dr hab. inż. arch. Adam Zwoliński, prof. ZUT, jednym z ważniejszych obszarów działania Symulatorium są prace badawczo-wdrożeniowe nad opracowaniem i stosowaniem nowych aplikacji, które pomogą w realizacji wyzwań związanych z obsługą i rozwojem dostępności – od skali najbliższego otoczenia do skali przestrzeni miejskiej.
Przykłady pociągają
Podstawowym celem działalności Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie jest kształcenie oraz prowadzenie badań naukowych w zakresie nauk technicznych, rolniczych, ekonomicznych, biologicznych, chemicznych i matematycznych.
Wśród przedsięwzięć podejmowanych na 11 wydziałach te skupiające się na usuwaniu barier zajmują miejsce szczególne. Dostępnościowe projekty w ZUT wykorzystują wiele dobrych praktyk charakterystycznych dla takich inicjatyw.
Jeszcze w tym roku ruszamy z nową odsłoną „Uczelni dostępnej” w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego
– Dostrzeżenie ważnej potrzeby społecznej, trafny pomysł na zmianę, zespół kompetentnych, zaangażowanych osób z jednej strony i profesjonalny opiekun projektu ze strony NCBR, do tego odpowiednie dofinansowanie, działanie w duchu aktywnej współpracy z podmiotami, które mogą skorzystać z efektów prac projektowych, a także włączenie w cały proces osób ze szczególnymi potrzebami – tak padają bariery – podsumowuje dr Jacek Orzeł, p.o. dyrektor NCBR. – Jeszcze w tym roku ruszamy z nową odsłoną „Uczelni dostępnej” w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego.